NẾU TRÌNH ĐỘ ĐẦU TƯ CAO MÀ VẪN KHÔNG KIẾM ĐƯỢC TIỀN THÌ CÓ THỂ BẠN ĐANG MẮC BẪY TÂM LÝ NÀY!
-
Chúng ta có thật sự giỏi hơn mức trung bình?
Các nhà tâm lý học từng tiến hành một khảo sát kinh điển: yêu cầu học sinh trung học tự đánh giá bản thân theo nhiều tiêu chuẩn. Kết quả cho thấy: 85% tin rằng kỹ năng giao tiếp của mình trên trung bình, 70% nghĩ rằng kỹ năng lãnh đạo của mình tốt hơn người khác, 60% cho rằng mình chơi thể thao giỏi hơn những người bình thường.
Trong tâm lý học, hiện tượng này được gọi là "thiên kiến tự phục vụ". Thiên kiến tự phục vụ xuất hiện khi một người nghĩ rằng hành động của mình tốt đẹp hoặc diễn giải các sự việc theo hướng có lợi cho bản thân.
Đây là hiện tượng khá phổ biến trong giới đầu tư bởi người chơi cổ phiếu thường thuộc nhóm "lựa chọn ngược hướng". Phần lớn mọi người khi thua lỗ sẽ bỏ cuộc. Ai ở lại phải là những người cảm thấy tự tin về bản thân, tin rằng đó chẳng qua là một điều không may và họ có thể kiếm tiền trở lại trong tương lai
Loại 1: Cho rằng thành công là do cố gắng, thất bại là do không may
Đầu tư cũng là một hoạt động dựa cả vào may mắn và thực lực, bên cạnh thi cử hay xin việc. Đa số mọi người thường có suy nghĩ: thành công chứng tỏ họ tài giỏi, thất bại chẳng qua là không gặp may.
Tâm lý điển hình nhất của các nhà đầu tư là không dám nhìn vào tổng tài sản mà chỉ đếm xem mình kiếm được bao nhiêu tiền mỗi ngày. Một cuộc khảo sát từng chỉ ra, các nhà đầu tư hay ghi nhớ những "thành tích vĩ đại" của mình để tự khuyến khích bản thân. Nhưng bạn sẽ sớm nhận ra, "thành tích" dù có "vĩ đại" đến đâu cũng chưa chắc ảnh hưởng đáng kể đến tổng lợi nhuận. Nếu chỉ tập trung vào thành tích, bạn sẽ dần quên đi những giá trị thực tế và cốt lõi.
Nếu muốn biết mình thật sự tài năng hay chỉ đang gặp may, bạn có thể dùng phương pháp đơn giản sau. Hãy thống kê lại lịch sử giao dịch trong vòng 3 năm, tính tỷ lệ thắng và tỷ lệ lãi/lỗ. Phân tích hai tỷ lệ này sẽ giúp nhà đầu tư vượt qua thiên kiến tự phục vụ. Chỉ số trước kiểm tra khả năng lựa chọn cổ phiếu, chỉ số sau đánh giá khả năng giao dịch.
Không có người nào bị vận xui đeo bám trong 3 năm liên tiếp. Thông thường, các bậc thầy đầu tư sẽ giữ ổn định một chỉ số và sau đó kiếm tiền từ một chỉ số khác.
Nếu tỷ lệ thắng và tỷ lệ lãi/lỗ cùng lúc không ổn có nghĩa là cách đầu tư của bạn đang gặp vấn đề. Khi đó, dù bạn có trình độ cao đến đâu, kinh nghiệm phong phú thế nào cũng khó lòng cứu vãn được.
Loại 2: Lạc quan quá mức, chỉ nhìn lợi ích, bỏ qua rủi ro
Khi đọc báo cáo phân tích, bên cạnh logic tăng trưởng, điều quan trọng nhất là cảnh báo rủi ro. Thông thường, 80% dự báo hiệu suất trên thực tế sẽ giảm, 80% các cảnh báo rủi ro sẽ trở thành hiện thực. Tuy nhiên, các cảnh báo rủi ro thường chỉ được lướt qua bằng 1 ‒ 2 câu.
Lạc quan là điều tốt. Nhưng nếu mua cổ phiếu chỉ bằng cách nhìn vào triển vọng mà bỏ qua rủi ro thì sự lạc quan đó sẽ trở thành mù quáng.
Để khắc phục thiên kiến này, nhà đầu tư cần dựa vào tính toán hoặc phải có kế hoạch dự phòng. Kế hoạch dự phòng được sử dụng trong trường hợp "mọi thứ không phát triển theo hướng bạn tưởng tượng".
Loại 3: Tin một cách vô căn cứ rằng mình là ngoại lệ
"Mặc dù 80% nhà đầu tư mới thua lỗ, nhưng tôi nằm trong nhóm 20% còn lại".
"Người bình thường khó nắm bắt cơ hội, nhưng tôi có thể".
"Tăng cao chắc chắn sẽ có sụt giảm. Tôi có thể tranh thủ kiếm lợi nhuận trước khi sụt giảm".
Đây là suy nghĩ phổ biến của những người tin mình là ngoại lệ. Họ chỉ đang đánh cược, nghĩ rằng bản thân hơn người, tiền của người khác sẽ chảy vào túi mình. Trên thực tế, những người càng giàu kinh nghiệm càng dễ ngã. Nó giống với nguyên lý "người bơi giỏi vẫn có thể chết đuối dưới nước": nếu xác suất thất bại tích lũy đến mức nhất định, chắc chắn thất bại sẽ xảy ra.
Cách duy nhất để khắc phục thiên kiến này là không tham gia vào những trò chơi ngớ ngẩn. Một khi đã hình thành thói quen sai lầm này, tiền của bạn sớm muộn gì cũng không cánh mà bay.
Hậu quả của thiên kiến tự phục vụ
Kỳ vọng không hợp lý
Bạn tin rằng trình độ giao dịch cổ phiếu của mình cao hơn so với người khác. Bạn tin rằng mình là người lý trí, biết đặt ra những mục tiêu hợp lý. Một ngày, bạn phát hiện người hàng xóm mình luôn coi thường kiếm được nhiều tiền hơn mình. Lý do là người này tăng đòn bẩy lên gấp 5 ‒ 7 lần, không bao giờ dùng các nguyên tắc cơ bản trong đầu tư…
Nếu trình độ thật sự cao, làm sao bạn có thể bị một người như vậy vượt mặt? Phải chăng bạn đã đặt mục tiêu quá cao cho mình?
Sự thật là hệ thống đầu tư dài hạn do một người hình thành có liên quan đến mục tiêu lợi nhuận. Khi theo đuổi mục tiêu quá cao, hệ thống đầu tư sẽ bị phá hủy, lợi nhuận không còn tốt như trước.
Quá tin tưởng vào các "vị thần"
Hầu hết mọi người đều nghĩ rằng trình độ đầu tư của mình tốt hơn mức trung bình. Khi gặp những nhà đầu tư tài giỏi hơn hẳn, bạn sẽ nảy sinh tâm lý tin tưởng, phụ thuộc hoàn toàn. Người ta mua gì, mình cũng mua theo, không cần đắn đo suy nghĩ.
Nếu chẳng may thua lỗ, niềm tin sẽ sụp đổ hoàn toàn. Muốn trở thành nhà đầu tư khôn ngoan, đừng để mình rơi vào trạng thái "dễ bị tổn thương" như vậy.
Thích nghe "thuyết âm mưu"
Vì tin rằng mình giỏi nên khi thua lỗ, bạn không nghĩ vấn đề nằm ở cách đầu tư của bản thân. Bạn cho rằng có một thế lực bí ẩn nào đó đang thâu tóm thị trường, chống lại mình. Những người như trên đang theo đuổi "thuyết âm mưu". Trước kia, khi thị trường chưa được quy hoạch, hiện tượng này đã từng xảy ra. Tuy nhiên, nó đã hoàn toàn biến mất khi các biện pháp quản lý được thắt chặt.
Ai cũng có thiên kiến tự phục vụ nhưng lại không hề nhận ra
Bạn có thể nghĩ rằng bài viết này đang nói về người khác chứ không phải mình. Đây cũng là điều dễ hiểu, bởi mọi người có xu hướng tin rằng mình ít bị định kiến hơn số đông, khó có thiên kiến tự phục vụ.
Nhưng thiên kiến tự phục vụ là một hiện tượng tâm lý phổ biến. Bởi lẽ, ai cũng muốn khẳng định và cải thiện hình ảnh của bản thân. Khi gặp thất bại, thiên kiến tự phục vụ sẽ cung cấp một loại "lá chắn phòng vệ" giúp chúng ta xây dựng lại lòng tự trọng, tránh suy sụp tinh thần. Cũng chính tâm lý này đã ngăn cản chúng ta nhận ra những sai sót trong phương pháp đầu tư của mình và không thể cải thiện khả năng, thu về lợi nhuận như mong muốn.
Điều quan trọng là bạn phải nhận ra điều này càng sớm càng tốt, phân tích các phương pháp đầu tư hợp lý, thiết lập hệ thống đầu tư phù hợp hơn. Đây chính là yếu tố quyết định mức thu nhập cuối cùng của bạn.
